Hình thức và công năng luôn luôn gắn bó với nhau, vì cả hai đều tương tác để tạo nên một câu chuyện thiết kế tuyệt đẹp.
Kiến trúc, vừa là nghệ thuật, vừa là khoa học về thiết kế công trình. Kiến trúc có khả năng tác động mạnh mẽ đến xã hội thông qua các yếu tố như hình thức, công năng, ý nghĩa. Hình thức kiến trúc có thể khiến nhiều người kinh ngạc bởi vẻ đẹp thiết kế tinh tế hoặc sự tráng lệ về mặt thị giác, ví dụ như Trung tâm Heydar Aliyev, mang đến trải nghiệm tuyệt vời cho du khách.
Có hai yếu tố thiết kế riêng biệt nhưng lại có mối liên hệ mật thiết, đóng vai trò chủ chốt trong việc tạo nên một không gian thành công – đó là hình thức và công năng. Hình thức là vẻ đẹp thị giác, tính nghệ thuật của công trình, còn công năng đại diện cho các yêu cầu và tiện ích thiết thực của không gian. Hình thức và công năng luôn luôn gắn bó với nhau, vì cả hai đều tương tác để tạo nên một câu chuyện thiết kế tuyệt đẹp.
Tìm kiếm sự cân bằng giữa hình thức và công năng
Trong những thời kỳ đầu, kiến trúc đơn thuần chỉ là về công năng. Con người cần một mái che để chống lại thú dữ, nắng nóng, bụi bặm, mưa gió và những tác động khắc nghiệt khác của thời tiết. Khái niệm đơn giản về việc có một nơi trú ẩn để bảo vệ đã thịnh hành trong suốt các nền văn minh sơ khai của loài người. Các thiết kế thời kỳ này không bao giờ phức tạp, chúng chỉ phục vụ một mục đích duy nhất là cư trú và bảo vệ những người cư ngụ trong không gian đó. Nếu mục đích này được hoàn thành, nó được coi là một thiết kế tuyệt vời. Có thể khẳng định rằng những người Homo Sapiens đầu tiên không bao giờ nghĩ đến việc họ muốn sống trong một ngôi nhà đơn giản hay một dinh thự theo phong cách Gothic. Sự chiêm nghiệm này không nằm trong phong cách suy nghĩ của họ. Họ chỉ cần một nơi để ăn, ngủ mà không bị thời tiết khắc nghiệt giày vò hay tồi tệ hơn là trở thành bữa ăn cho những loài động vật xung quanh.
Theo dòng thời gian, khi xã hội phát triển, con người bắt đầu có nhu cầu quan tâm đến tính thẩm mỹ của một công trình. Cho đến nay, tính ổn định về mặt kết cấu vẫn là mối quan tâm duy nhất, thì giờ đây lại xuất hiện nhu cầu về thiết kế và hình thức đẹp mắt. Sự thay đổi này đặt ra một câu hỏi mà các kiến trúc sư vẫn đang băn khoăn, đó là “Mức độ ảnh hưởng của hình thức lên công năng và ngược lại là như thế nào?”. Câu hỏi này đã dẫn đến những kết quả đa dạng và quan điểm từ các kiến trúc sư khác nhau, mỗi người đều có nhận thức riêng biệt về vấn đề này.
Hình thức nghệ thuật: Mới mẻ, phá cách và sôi động
Trong phần lớn thời gian, các Kiến trúc sư thường bắt đầu bằng việc tạo ra một hình thức sau đó mới thiết kế các chức năng cần thiết cho không gian bên trong. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, hình thức lại lấn át và che mờ đi bản chất thực sự của không gian. Bảo tàng Guggenheim ở Bilbao, Tây Ban Nha là một ví dụ điển hình. Mặc dù sở hữu hình thức tuyệt đẹp với những đường cong và góc cạnh bằng titanium, nhưng du khách thường cảm thấy lạc hướng khi di chuyển bên trong. Hình thức của bảo tàng này đích thực là một kỳ quan thiết kế, ngắm nhìn tổng thể nó là một trải nghiệm tuyệt vời, tuy nhiên, các khía cạnh chức năng như tính dễ dàng định hướng lại cần được cân nhắc kỹ lưỡng như chính hình thức vậy.
Bên cạnh đó, một số công trình kiến trúc theo đuổi biểu tượng một cách thái quá, dẫn đến những thiết kế kỳ lạ như tòa nhà hình con cá. Kiểu biểu tượng này không phục vụ mục đích gì cụ thể và chỉ khiến người ta cảm giác như thiết kế và công năng không được quan tâm đúng mức.
Công năng dẫn lối: Thực tiễn và vận dụng
Trong lĩnh vực thiết kế, công năng và thích dụng luôn là những yếu tố tiên quyết cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Công năng đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng nên câu chuyện thiết kế. Các công trình kiến trúc được thiết kế theo triết lý này sẽ đáp ứng được mục đích sử dụng và tính hữu dụng, tuy nhiên, chúng có thể không được đánh giá cao về mặt thẩm mỹ.
Kiến trúc Brutalism là một ví dụ điển hình cho phong cách đề cao công năng. Kiến trúc Brutalism sử dụng vật liệu thô sơ, tôn trọng bản chất vật liệu mà không có bất kỳ hình thức trang trí nào. Đối với một số người, phong cách này tượng trưng cho bản chất thô mộc của cuộc sống, nhưng nhìn chung, nhiều người cho rằng nó đơn điệu và nhàm chán. Những công trình theo phong cách Brutalism có thể phù hợp cho các công trình phục vụ mục đích cụ thể như bãi đỗ xe, trụ sở, v.v. Tuy nhiên, chúng sẽ không phải lựa chọn ưu tiên cho các địa điểm đòi hỏi sự “ưa nhìn” như địa điểm tổ chức tiệc cưới hay khu nghỉ dưỡng sang trọng.
Hình thức và công năng: Song hành cùng phát triển
Trong lĩnh vực kiến trúc, tầm quan trọng của cả hình thức và công năng đã được khẳng định rõ ràng. Tuy nhiên, vẻ đẹp thực sự chỉ đạt được khi các kiến trúc sư nỗ lực kiến tạo sự hòa quyện và cân bằng hoàn hảo giữa hai yếu tố này. Đây chính là điều kiện tiên quyết để tạo nên những công trình kiến trúc vừa ngoạn mục, vừa đảm bảo tính hữu dụng cho thiết kế.
Ví dụ điển hình là Nhà hát Opera Sydney. Công trình này là một minh chứng hùng hồn cho sự kết hợp hoàn hảo giữa hình thức và công năng. Vẻ đẹp thẩm mỹ và hình khối kiến trúc độc đáo của Nhà hát Opera Sydney thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới, trong khi đó, tính năng sử dụng tiện lợi và dễ dàng đã biến nơi đây thành một địa điểm biểu diễn nghệ thuật được ưa chuộng, khiến du khách sẽ muốn quay lại đây vào những lần sau, tạo nên tình huống cả hai bên cùng có lợi.
Ý nghĩa của hình thức thiết kế kiến trúc và sự tiến hóa của chúng qua thời gian
Từ bao giờ, thiết kế kiến trúc lại trở nên quan trọng đến vậy? Tại sao con người lại trân trọng vẻ đẹp của một công trình hay tính hữu dụng của nó? Câu trả lời nằm ở sức mạnh của kiến trúc trong việc nâng tầm và cải thiện trải nghiệm của chúng ta, đồng thời ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi. Một công trình kiến trúc được thiết kế xuất sắc có thể khơi nguồn cảm hứng, nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng. Nó có thể biến những công trình bình thường thành những kiệt tác nghệ thuật trường tồn theo thời gian, trở thành biểu tượng của khu vực, thu hút du khách đến khám phá và trải nghiệm.
Thiết kế kiến trúc còn đóng vai trò then chốt trong việc hướng đến tương lai bền vững. Các kiến trúc sư cần tìm kiếm sự cân bằng giữa hình thức thẩm mỹ và công năng hiệu quả, đồng thời ưu tiên sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường và áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng. Sự kết hợp hài hòa này sẽ góp phần tạo nên mối quan hệ hài hòa giữa con người và trái đất.
Theo: Kiến Việt
